HELP! Who the bleep am I dealing with?

Een zorgverzekeraar die leiderschapsgoeroe speelt, de EO die in films investeert én zich mengt in het script. Twee keer in 24 uur dacht ik: “WT*? Over hoe diffuse doelen en middelen verwarring zaaien bij je klant en je (ethisch) kompas verzwakken.

Het is zondagavond. We zitten in Pathé Rembrandt aan de Oudegracht en kijken naar The Matchmaker. Het filmfestival is gaande. “Hé, de EO is één van financiers van deze film,” zeiden we tegen elkaar toen de aankondiging over het scherm rolde. Een vraagteken meldt zich in mijn hoofd. Naderhand is de filmmaker in de zaal. Hij beantwoordt vragen, waaronder die naar het aandeel van de EO. Tot mijn verbijstering draagt de EO niet alleen financieel bij aan de film; ze hebben ook invloed op het script. Het aangename gevoel waarmee ik naar deze aardige Nederlandse film had gekeken, verdwijnt als sneeuw voor de zon. Geërgerd verlaat ik de bioscoop.

Het is maandagochtend. Ik check de newsfeed van LinkedIn en zie een bericht van Zilveren Kruis waarmee ze aanhaken bij het geweldige Forward Thinking Leadership event dat afgelopen vrijdag plaatsvond en waarbij Barack Obama te gast was. Obama staat prominent in het bericht, net als het logo van het event én het logo van Zilveren Kruis. “Heb je dit event gemist? Geen zorg, je kunt gebruik maken van onze ‘vitaal leiderschapskaarten” koketteert Zilveren Kruis er nog bij. Ik ben totally confused. Gelukkig zie ik ook meteen de reactie van Hans Janssen van Denkproducties, die het event organiseerde. Terecht stelt hij dat Zilveren Kruis over de schreef gaat. Ze gaan op eigen houtje met het event aan de haal en maken inbreuk op het portretrecht van Obama. Janssen ordineert dat het bericht voor 10 uur maandagochtend verwijderd moet zijn, anders dreigen er juridische stappen. Hij duidt tot slot op het onethische karakter van deze actie. Als ik een reactie wil plaatsen, laat LinkedIn weten dat dat niet meer kan. Het is 10 over 10…

WAAROM JEUKT DIT?

Darwin stelde dat soorten met een groot vermogen tot aanpassing de grootste overlevingskans hebben. Veel bedrijven transformeren en ontwikkelen over de jaren een nieuw businessmodel waarmee ze aansluiten bij ontwikkelingen. Een goed voorbeeld is Wolters Kluwer. Zij transformeerden van uitgever naar softwarehuis. Waarom voel ik bij hen geen jeukende verwarring? Waarschijnlijk omdat hun core-business overduidelijk hetzelfde is gebleven. Ze ontsluiten hoogwaardige informatie. Dat was en is hun identiteit. Als consument heb ik daar geen vraagtekens over.

Lastiger wordt het bij Bol.com. In mijn hoofd nog steeds een online boekenwinkel. Maar inmiddels heb ik er ook al een stofzuiger, waterkoker en meer van dat soort spul gekocht. Waarom? Omdat hun koopproces en delivery goed geregeld en makkelijk is. Bol.com is in essentie een online shop. Dat ze nu meer verkopen dan boeken, ach op termijn zal dat beeld zich in mijn hoofd wel aanpassen. Denk ik.

Wat maakt dat de financiering van films door de EO en de gelikte online ‘vitaal leiderschap’ campagne van Zilveren Kruis me dan zo ergeren?

In de eerste plaats: het is verwarrend. Hoezo is de EO als publieke omroep een investeerder in films? Hoezo is een zorgverzekeraar opeens bezig met het thema ‘leiderschap’? Het roept vraagtekens op. Wat willen ze ermee bereiken? Wat is hun doel?

Dat leidt tot een tweede reden van ergernis: het is onduidelijk tot waar hun invloed reikt en waar ze op uit zijn. De kerkscenes in The Matchmaker waren voor mij waardevrij toen ik nog dacht dat het de keuze van de filmmaker was. Of hij die keuze maakt vanwege het verhaal of vanwege persoonlijke overtuigingen vind ik minder belangrijk. Een film is een persoonlijke expressie. En zo kijk ik er naar. Op het moment dat er een organisatie als de EO dikke vingers in de pap blijkt te hebben, krijg ik het gevoel dat ik iets gegeten heb, wat ik niet wilde hebben.

Datzelfde in een iets andere vorm geldt voor Zilveren Kruis. Ze zijn geen leiderschapsinstituut. Ze maken gebruik van het feit dat het een relevant en booming onderwerp is. Wat is hun doel? Willen ze zich echt bewegen op die markt? What’s next? Een leiderschapssymposium, georganiseerd door Zilveren Kruis? Zout op!

Ze voeren de campagne met als oogmerk preventie. Betere life-work balance. Minder stress. Dus minder aanspraak op ziektekostenverzekeringen. Dus meer winst voor hen. Op zich nog begrijpelijk voor een ziektekostenverzekeraar. En het onderwerp mogen ze volop in het licht zetten… voor iedereen. Op het moment dat ze zich opstellen als kenners op een specifiek vakgebied, in dit geval leiderschap, klopt er iets niet meer. Ze liften mee op het feit dat leiderschap als onderwerp booming is en raken de weg kwijt. Een tekenende uiting was hun smakeloze post op LinkedIn.

JE DOEL NASTREVEN MET ONEIGENLIJKE MIDDELEN VERSTOORT JE ETHISCH KOMPAS

Zou je deze stelling kunnen verbinden aan deze twee voorbeelden?

Ik stel het in ieder geval graag in deze blog als toets.

Het risico van oneigenlijke middelen is dat doel en middel nauwelijks goed op elkaar afgestemd kunnen zijn. De belangen zijn diffuus, dus je kompas ook. Denk aan accijnzen op alcohol en tabak. De overheid doet dit om te ontmoedigen. Ondertussen haalt de overheid er substantieel belastinggeld mee op. Die belangen gaan volstrekt door elkaar lopen omdat de prikkels verwarrend zijn. Je wilt als overheid het liefst dat er zo min mogelijk vervuiling plaatsvindt, dat mensen minder roken vanwege de gezondheidsrisico’s en de druk op het zorgsysteem. Dat zijn doelen die elke overheid zichzelf zou moeten stellen. Door er vervolgens zelf geld aan te verdienen, is afname van het brandstof- en tabaksgebruik aan de andere kant helemaal niet wenselijk.

Zilveren Kruis is zo enthousiast over hun middel ‘vitaal leiderschap’ dat ze zich gedragen als een commercieel leiderschapsinstituut. Dat het doel in hun ogen nobel is, preventie van stressklachten, maakt dat ze blijkbaar minder kritisch worden in wat je wel en niet kunt maken op dit commerciële pad.

Ethiek is geen eenvoudig onderwerp. Er zitten glijdende schalen in wat (nog) wel en wat niet (meer) kan. Als je doel, je belangen en je middelen diffuus zijn, is het nog lastiger je ethisch kompas scherp te houden. Op de vraag waarom er zo weinig schandalen waren in de presidentiële periode van Obama, gaf hij vrijdag op het Forward Thinking Leadership een helder antwoord: “There were a few very clear rules. One of them was: if it is too much fun, you can’t do it.” Ingaan op een uitnodiging voor een zakenreis naar een saai of onherbergzaam gebied kon wel. Ingaan op een uitnodiging voor een zakenreis naar Hawaii kon niet. Soms moet je complexe onderwerpen simpel maken.

Als je middelen inzet om je doel te bereiken is belangrijk dat deze middelen passen bij het doel, dat ze open en van tevoren gecommuniceerd worden en er geen tegenstrijdige prikkels in het systeem zitten. Het is ook belangrijk je klant, burger of gebruiker respectvol te benaderen en voor vol aan te zien. Geen verborgen agenda’s, niet denken dat we gek zijn.

• Houd je primaire doel goed voor ogen. Klopt wat je doet, met wat je beoogt en is het passend?
• Houd je klant, burger of gebruiker goed voor ogen.
• Vraag je bij elke stap af of je doel en je klant gediend zijn met wat je doet.
• Vraag je af of je het jezelf, je klanten en een journalist kunt uitleggen.
• Houd het simpel. Vraag je af of je het je neefje, dochter of buurjongen kunt uitleggen.

Op de vraag hoe je geloofwaardig overkomt antwoordde Obama vrijdag jl.: “Believe what you say, and speak with conviction.”

We hebben behoefte aan geloofwaardige leiders. Dus: zet dat ethische kompas op aan en wees vervolgens inventief. Maar niet andersom.

Auteur: Marinka Lipsius